Robbers Cave Deneyi ve Gerçekçi Çatışma Teorisi
Muzaffer Şerif, sosyal psikolojinin öncülerinden olan ve sosyal psikoloji alanının gelişmesine çok fazla katkı sağlamış bir bilim insanıdır. 1954 yılında sosyal psikoloji alanına çok büyük bir katkı daha yaparak Carolyn Wood Şerif ile birlikte Robbers Cave deneyini gerçekleştirmiştir. Muzaffer Şerif ve Carolyn Wood Şerif, bu deney ile gerçekçi çatışma teorisini test etmiştir. Deney sayesinde elde edilen veriler; günümüzde bile kullanılan grup ve gruplar arası süreçler ile ilgili teorilere öncü olmuştur.
Gerçekçi Çatışma Teorisi nedir?
Elimizde sınırlı kaynaklar olduğunda bu kaynakları “bizden olana” sunma ve onunla paylaşma eğilimindeyizdir. Bunun yanında bize de zararı olan bir sorunun çözümü söz konusuysa; rakip gördüğümüz kişi ve gruplarla işbirliği yapmaktan da çekinmeyiz. Yıllar boyunca sosyal psikologların üzerinde çok düşündüğü, deneyler tasarladığı ve çeşitli şekillerde kendi fikirlerini oluşturduğu bir konu olan Gerçekçi Çatışma Teorisi ile bunu açıklar. Teoriye göre, sınırlı bir kaynak ve çelişen hedefler varsa gruplar arası düşmanlık oluşması çok olağandır. Gruplar arası gelişen bu düşmanlık; dış gruba karşı önyargılı ve ayrımcı bir tutum geliştirilmesine de sebep olur. Para, siyasi güç, korunma ve statü gibi gerçek olan veya algılanan tehditler kişilerin bu düşmanlığı ve rekabeti geliştirmesi için belirleyici olabilir. Bir taraf kazandığında diğer tarafın kaybettiği; diğer bir deyişle bir tarafın kaynak elde etmede kazandığı artıların diğer tarafa eksi olarak etki ettiği durumlardaki kaynaklara sıfır toplamlı kaynak adı verilir. Bu tip kaynakların paylaşılması durumlarında kişiler agresif tavırlar takınabilir. Çatışma ve rekabetin şiddeti ile uzunluğu kaynağa atfedilen değerle doğru orantılıdır. Pozitif bir iletişim ve birleştirici bir tavır; grupların ortak kazanç sağlayacağı bir kaynak üzerinde çalışmaları gerektiği durumlarda ortaya çıkabilir.
Robbers Cave Deneyi
Araştırmacılar, bir alan deneyine katıldığını bilmeyen ve kendilerini klasik bir yaz kampına gidiyor sanan çocuklar ile bu deneyi yürütmüşlerdir. Çocuklar 11-12 yaş grubundan beyaz, protestan, orta sınıf gelir düzeyine sahip ve Amerikalı erkek çocuklardan seçilmiştir. Çocuklar seçilirken geçmişlerinde herhangi bir suç niteliğinde olan olumsuz davranış bulunmamasına da dikkat edilmiştir. Araştırmacılar, seçilen 22 çocuk için kendi hipotezlerini test etmelerini sağlayacak faaliyetler, krizler ve durumlar tasarlamışlardır. Deneyde özellikle yaz kampı seçilmesinin sebebi ise 1950’lerde Amerika’da yaz kamplarının çok popüler olması ve bu sayede kolay bir şekilde katılımcı bulunabileceğiydi. Aynı zamanda kamp ortamının Gerçekçi Çatışma Teorisi’ni test etmek için çok uygun bir ortam sağlaması da deneyin yaz kampı olarak tasarlanmasının sebeplerindendi.
Birinci Aşama
Çocuklar rastgele iki farklı gruba ayrıldılar. İki farklı grup da birbirlerinden habersizdi. Gruplar birbirlerinden uzak bölgelerde kamp yaptılar. Bu süreçte grup aidiyetinin oluşması adına birbirinden uzak kamp yapan gruplar kendi içlerinde çeşitli etkinlikler yaptılar. Bu etkinliklerin içerisinde spor faaliyetleri, eğlence faaliyetleri ve öğretici kamp aktiviteleri gibi çeşitli aktiviteler vardı. Muzaffer Şerif’in bunu yapmak istemesinin sebebi kişiler arası oluşan bireysel bağların, grupların kendi içlerindeki bağın önüne geçmesini engellemekti. Bu engellenemezse gruplar arası çatışma, bireysel bağlar tarafından sekteye uğrayabilirdi. Her iki gruptan da ayrı ayrı kendilerine birer isim seçmeleri istendi. Gruplardan biri “Kartallar”, diğeri ise “Çıngıraklı Yılanlar” ismini seçti. Grupların birlikte geçirdikleri süre içerisinde grup aidiyetinin oluştuğu ve hatta birkaç gün içerisinde hiyerarşik sistem ve rollerin dahi belirlendiği gözlemlendi. Bu rol dağılımı ve herkesin rollerinin gerektirdiği şekilde davranmayı sürdürmesi de grupların artık benimsendiğine emin olmak için önemli birer kanıttı.
İkinci Aşama
İkinci haftada gruplar kendilerinden başka birer grubun daha olduğunu öğrendiler. İlk andan itibaren gruplar birbirlerine karşı saldırgan ve kendi gruplarına karşı korumacı bir tavır sergilediler. İki grup da birbirini tanımak ve kaynaşmak gibi bir gaye taşımıyordu. Aksine aralarındaki sınırlar çok net fark ediliyordu. Çocuklar kamp yöneticileri olarak tanıdıkları araştırmacılardan rekabete dayalı etkinlikler düzenlemelerini istediler. Etkinlik düzenlendi ve Çıngıraklı Yılanlar kazandı. Kazanan tarafa bir ödül de verildi. O zamandan sonra çocuklar düşmanca bir tavır takındılar. Gruplar birbirlerine karşı açık ve net agresif tavırlar sergilemeye başladılar. Her iki taraf da aynı yerde yemek yemeyi reddetti. Araştırmacılar çocukların takınabileceği agresif tavırdan ve grupların birbirlerine zarar vermelerinden korktukları için bu aşamayı planlanan süreden daha kısa sürede bitirdiler. Çocukların iç gruba ve dış gruba takındıkları tavırlar arasındaki ilişki de aidiyet hissinin, dış gruplara karşı oluşan önyargı ile ciddi biçimde bağlantılı olduğunu kanıtladı. Bu aşamada araştırmacılar grup içi aidiyet ve dış gruba karşı düşmanlık oluşturmanın ne kadar kolay olduğunu da gözlemlemiş oldular.
Üçüncü Aşama
Bu aşamada araştırmacılar kaynağın sıfır kaynaklı olmadığı ve ortak bir hedefin olduğu durumlarda çocukların takınacakları tavırları gözlemlemek istediler. Bu sebeple su deposunda bir sorun yarattılar. Sorunu çözmek için iki grubun birlikte çalışması gerekiyordu. Başta ayrı gruplar olarak sorunu çözmeye çalışsalar da başarılı olamadılar. Sonrasında iki grup da su deposunu tamir etmek için birlikte çalıştı. Daha sonra araştırmacılar çocuklara film izleyebileceklerini fakat bunun için belirli bir miktar para ödemeleri gerektiğini söylediler. Her iki grubun da bunun için yeterli parası olmadığı biliniyordu. Film izlemek için iki grup paralarını birleştirmeliydi ve bunu yaptılar. Bu şekilde iki grup filmi birlikte izledi. Ortak hedefler için birlikte çabalayan grupların birbirlerine karşı olan önyargıları kırılmış hatta aralarında arkadaşlık gelişmeye başlamıştı. Hatta iki grup da evlerine dönerken aynı otobüsle dönmek istediler. İkinci aşamada gerçekleşen rekabet içeren oyunda kazandıkları para ödülü ile Çıngıraklı Yılanlar ekibi hem kendi gruplarına hem de diğer gruba içecek aldılar.
Araştırma Sonucu
Araştırmacılar elde ettikleri veriler sonucunda Gerçekçi Çatışma Teorisi’ni oluşturdular. İç grup aidiyeti ve dış gruba karşı olan önyargının paralelliğinin yanında kaynaklar için olan çatışmanın boyutlarının çok ileri seviyelere gidebileceğini de birebir gözlemlediler. Ek olarak, aralarında rekabet olan ve birbirlerine karşı olumsuz tutum geliştirmiş grupların arasındaki çatışmaları çözmek için en iyi yolun ortak bir hedef ve ortak bir sorun için birlikte çalışmalarını sağlamak olduğu da görüldü. Araştırma sonucunda oluşturulan bu teori grup süreçlerini en iyi açıklayan teorilerden biri olarak sosyal psikolojide yerini korumakta.